Żuławy raj dla wodniaków

,,Jeżeli Wenecja jest miastem na wodzie – to można by tu o Żuławach powiedzieć, że są krajem na wodzie(…) czółnem płynie każdy na targ do miasta i miasteczka – czółnem do swojego ogrodu, na swoją łąkę, na czółnie przenosi się bydło na paszę – statkiem zwożą się snopy do stodoły…” – tak pisał Wincenty Pol w ,,Obrazach z życia i natury” wydanych w 1870 roku. Na dzisiejszych Żuławach samochody i traktory z przyczepami zastąpiły czółna. Nie zmieniła się jednak istota tego obszaru, jedynego w Polsce sztucznie utrzymywanego dzięki wybudowanym wałom, kanałom oraz stacjom pomp ciągle pracującym. Wspólnie tworzą one urozmaicony i różnorodny pejzaż, który doceniają malarze, fotograficy, literaci i miłośnicy przyrody. Fragment pieśni ,,Polonez żuławski”- słowa: Jacek Jokiel, muzyka: Antoni Sutowski. Po Żuławach Wisła płynie, Tuga , Nogat i Szkarpawa Wiry wiślą się w głębinie polonezem rozśpiewane. Po Żuławach, po Żuławach wiatr szerokim polem wieje I jak zboża łan szumiący wyrastają polskie dzieje.

Zapraszamy na Żuławy to seria pięciu filmów TV Malbork (TvRegionalna24.pl) zrealizowanych w 2014 roku i stanowi próbę przybliżenia tej specyficznej i jedynej w Polsce krainy utworzonej wspólnie przez przyrodę i człowieka. Uważamy bowiem, że potencjał turystyczny Żuław pozostaje ciągle nie wykorzystany. A przecież region ten doskonale nadaje się do uprawiania różnych form turystyki: wodnej – dzięki Pętli Żuławskiej, rowerowej – dzięki ścieżkom, których ciągle jeszcze za mało i oczywiście pieszej.

Żuławy Wiślane

Żuławy Wiślane stanowią rozległą równinę, obniżającą się od około 10 m n.p.m. u nasady do ok. 1,8 m p.p.m. w licznych depresjach.

Obok Wisły, główne elementy sieci hydrograficznej to Nogat i Szkarpawa z ujściami do Zalewu Wiślanego oraz Martwa Wisła z ujściem do Zatoki Gdańskiej (jej główny dopływ to Motława, której z kolei głównym dopływem jest Radunia).

Powodzią od Wisły zagrożony jest obszar całych Żuław, a powodzią od morza – głównie północna część regionu. Lokalne zagrożenie stwarza też Motława z Radunią.

Ze względu na żyzne gleby madowe, w użytkowaniu ziemi dominują grunty orne oraz łąki i pastwiska.

Środowisko przyrodnicze Żuław Wiślanych w dużym stopniu zostało sztucznie stworzone przez człowieka (osuszenie, likwidacja lasów, przystosowanie do potrzeb rolnictwa i osadnictwa) i sztucznie przez niego podtrzymywane dzięki funkcjonowaniu systemów melioracyjnych oraz modyfikowane przez nasadzenia klimatyczne. Całkowite przekształcenie środowiska przyrodniczego nastąpiło na terenach zurbanizowanych, zwłaszcza w Gdańsku. Półnaturalny charakter przyrodniczy mają tylko obrzeża rzek.

Na Żuławach Wiślanych, poza obrzeżami rzek, nie występuje krajobraz przyrodniczy. Dominuje tu krajobraz kulturowy, którego główną cechą jest silne zgeometryzowanie poprzez nasadzenia zadrzewień klimatycznych oraz przez systemy kanałów i rowów melioracyjnych. Krajobraz kulturowy Żuław, na zachód od Wisły, objęty jest Obszarem Chronionego Krajobrazu Żuław Gdańskich, a krajobraz kulturowo-przyrodniczy – obszarami chronionego krajobrazu: Środkowożuławskim, Rzeki Szkarpawy i Rzeki Nogat.

Dolina Dolnej Wisły

Dolina Dolnej Wisły rozciąga się na długości około 120 km – od Bydgoszczy po Gniew, rozcinając wysoczyzny morenowe Pojezierza Wschodniopomorskiego i dzieląc je w tym rejonie na mezoregiony: Pojezierza Starogardzkiego po zachodniej i Pojezierza Iławskiego po wschodniej stronie doliny. Składa się ona z trzech mezoregionów: Doliny Fordońskiej, Kotliny Grudziądzkiej (obie są położone generalnie w województwie kujawsko-pomorskim) oraz Doliny Kwidzyńskiej.

Szerokość Doliny Dolnej Wisły wynosi od 5 do 8 km, a jej zbocza, o stosunkowo silnym nachyleniu, osiągają wysokość względną 50-60 metrów.

Dno doliny wyściełają aluwia i utwory mułowo-torfowe, znajdujące swą kontynuację na obszarze delty Żuław Wiślanych, których umowna granica z Doliną Wisły znajduje się w rejonie rozwidlenia Wisły i Nogatu. Równinne dno doliny pocięte jest gęstą siecią rowów melioracyjnych, służących utrzymaniu poziomu wód gruntowych, umożliwiającego gospodarkę rolną na położonych w dolinie polach i użytkach zielonych.

Bezpośrednie sąsiedztwo koryta Wisły, na obszarze trasy zalewowej, ograniczone jest wałem przeciwpowodziowym, a pozostała część doliny podlega użytkowaniu rolniczemu. W obrębie terasy zalewowej występują resztki naturalnych lasów łęgowych z olszą czarną. Dominują tu jednak krzewiaste zbiorowiska wierzbowe. Wschodnie zbocza doliny – z wyjątkiem rejonu Kwidzyna – są przeważnie zalesione, natomiast zbocza wschodnie zalesione są tylko fragmentarycznie i w znacznej części pokryte roślinnością łąkowo-stepową – z ciekawymi florystycznie zbiorowiskami muraw kserotermicznych.

Środowisko przyrodnicze Doliny Dolnej Wisły jest generalnie silnie przekształcone antropogenicznie w wyniku intensywnych działań melioracyjnych oraz przeciwpowodziowych i ma cechy krajobrazu przyrodniczo-kulturowego. Mimo to dolina uznawana jest za ważny krajowy korytarz ekologiczny, o istotnym znaczeniu dla zachowania przestrzennej struktury ekologicznej i funkcjonalnej środowiska.

Piotr Wąsowicz

Przejdź do komentarzy